Chùa Mật Đa tọa lạc tại đường Trần Hưng Đạo, phường Nam Ngạn cũ nay là phường Hàm Rồng, tỉnh Thanh Hóa.

Ngôi chùa ban đầu tọa lạc ở ngoại đê sông Mã thuộc ấp Hòa Bình, lúc đầu chùa lợp tranh, vách đất, tượng Phật tạo bằng đất sét rất đẹp, cung kính, trang nghiên. Biên bản khảo sát căn phòng xép lưu trữ cổ tại chùa Nam Ngạn ngày 26 tháng 3 năm 1998 cho thấy: Căn phòng xép được xây dựng từ năm Lê Triều Bảo Thái tứ niên (1723) dùng để lưu giữ 8 pho tượng bằng đất đá hỏng khi di chuyển chùa từ ngoại đê sông Mã vào. Do thời gian 8 pho tượng trên đã vụn, người ta thu được 45 đồng tiền cổ. Đây là những đồng tiền người xưa dùng để yểm tâm tượng.Trong số tiền cổ thu được có 12 đồng tiền Thái Bình thông bảo ( Lương Võ Đế, 556-570); 5 đồng có niên hiệu Thánh Lịch thông bảo (Đường Vũ Hậu, 698); 3 đồng Khai Nguyên thông bảo (Đường Huyền tông, 723-790) và 1 đồng tiền Thái Hòa thông bảo (Đường Văn tông, 827). Ngoài ra còn có 12 đồng tiền cổ từ thời Đinh đến thời Lê. Với những đồng tiền thu được từ các pho tượng cho thấy chùa Nam Ngạn có từ lâu đời. Theo văn bia ‘‘Nam Ngạn tự bi ký’’ dựng năm Quý Mão, tháng 12 ngày tốt (1724) cho biết: Vị sư đầu tiên trụ trì chùa có tên húy là Nguyễn Công Huy- tức Hòa thượng Tuệ Minh người đã trụ trì chùa Đại Khánh (chùa Vồm xã Thiệu Khánh ngày nay). Hòa thượng Tuệ Minh nhiều năm hành đạo ở chùa Thụy Nguyên – Bằng Trình xứ Thái Bình.

Năm 1989, Chùa Mật Đa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia.

Với kiến trúc hình chữ Đinh gồm nhà Tiền đường 5 gian và Hậu Cung chùa 2 gian. Chùa được xây dựng với kết cấu khung gỗ lim, có chạm trổ hoa văn, mái cong lợp ngói. Bên trong chính diện là bức đại tự sơn son thếp vàng chạm 3 chữ ‘‘Mật Đa Tự ’’ và gian giữa là bức đại tự với dòng chữ ‘‘Pháp giới mông huân”. Hậu cung chùa là nơi đặt tượng Phật. Ngoài hệ thống tượng pháp khá đầy đủ, chùa Nam Ngạn còn có tượng Tổ và tượng Mẫu. Hai pho tượng Hộ pháp khuyến thiện và trừ ác cao hơn 3m. Ở gian phía tả nơi chính diện còn lưu giữ được một pho thổ tượng với đường nét uyển chuyển.

Ngôi chùa được xây dựng theo kiến trúc hình chữ Đinh.

Chính điện chùa hôm nay với những bức cửa võng được chạm trổ hoa văn: ‘‘Lưỡng long chầu nhật” với hai giải rũ mà mỗi giải tạo hình chim phượng chầu vào. Đây là một ngôi chùa có bức cửa võng mang đậm nét nghệ thuật điêu khắc thời Lê. Trong hậu cung chùa các pho tượng Phật uy nghiêm nơi Tam Bảo, toát lên tinh thần ‘‘Hòa quang đồng trần” phụng sự cuộc sống xã hội và đời sống tâm linh.

Các hạng mục Chùa Mật Đa được đầu tư, khang trang.

Ni cô Thích Đàm Chung - Trụ trì chùa Mật Đa cho biết: “Trải qua nhiều biến cố của thiên nhiên và thăng trầm của lịch sử, chùa Nam Ngạn đã có một thời kỳ bị xuống cấp nghiêm trọng. Được sự quan tâm của Đảng, chính quyền và các ngành chức năng của địa phương quan tâm hỗ trợ, tạo điều kiện nên mấy năm nay chùa được tôn tạo, tu bổ xây dựng do đó chùa đã khang trang, to đẹp hơn nhiều”. 

Bên cạnh việc tổ chức các sinh hoạt Phật giáo cho phật tử và Nhân dân, chùa Mật Đa luôn tích cực tham gia công tác xã hội, từ thiện, góp phần không nhỏ vào việc xây dựng tỉnh Thanh Hóa nói chung, phường Hàm Rồng nói riêng ngày càng văn minh, giàu đẹp. Nhà chùa không ngừng phấn đấu tôn tạo chùa ngày càng đẹp đẽ, khang trang, xứng với cơ ngơi cửa Phật, với danh hiệu “Chùa cảnh tinh tiến gương mẫu”. Chùa Mật Đa sẽ sống mãi với những trang sử hào hùng của dân tộc và trong tâm thức tăng ni, đồng bào phật tử và Nhân dân cả nước cũng như của mảnh đất Nam Ngạn - Hàm Rồng, Thanh Hóa.

Thanh Xuân